Hoe we omgaan met rouwen verlies is voor elk van ons anders. Ook mensen met een verstandelijke beperking kunnen heel verscheiden reageren op het verlies van een dierbare, mede afhankelijk van hun ontwikkelingsniveau. De emotionele gevolgen kunnen groot zijn. Mensen met een beperking hebben dan ook heel veel steun nodig van de mensen in hun omgeving. Ann Costermans, rouwexpert bij DELA, deelt haar inzichten en tips.
Mensen met een ernstige verstandelijke handicap zijn zich niet echt bewust van de dood. Toch merken ze dat er iets veranderd is na een overlijden. De sfeer is veranderd, hun dagelijks leven en routine is gewijzigd, ze zien de overledene niet meer en ze missen hem. Ze kunnen hun emoties niet uiten via woorden, maar eerder via hun gedrag. Zo zullen ze bijvoorbeeld op zoek gaan naar de overledene. Als er dan niet voldoende aandacht en ruimte is voor rouw, kunnen er na een tijdje psychische klachten ontstaan zoals vermoeidheid, depressie of zelfs agressie. Daarom is het belangrijk dat mensen met een beperking – elk op hun niveau – betrokken worden bij het afscheid.
Bij mensen met een ernstig verstandelijke handicap lopen fantasie en werkelijkheid door elkaar. Daarom is het belangrijk om alles zo concreet mogelijk voor hen te maken om te voorkomen dat ze zich zelf zaken gaan inbeelden. Zo kan je hen bijvoorbeeld laten aanwezig zijn bij de teraardebestelling op het kerkhof.
Omdat ze niet goed kunnen zeggen hoe ze zich voelen is een afscheidsritueel belangrijk; dit biedt hen een houvast. Ze kunnen actief betrokken worden bij de uitvaartceremonie door het ontsteken van een kaars, door iets op de kist te leggen (een bloem of een tekening) of door samen te zingen of een gedichtje voor te dragen.
Ook bij mensen met een matig verstandelijke handicap is het belangrijk dat ze goed afscheid kunnen nemen. Om de dood te kunnen begrijpen is voor hen veel herhaling nodig. Dit kan door erover te praten, door foto’s te bekijken, naar de begraafplaats te gaan of door samen herinneringen op te halen. Probeer hen te helpen op een zintuiglijke manier. Bijvoorbeeld door een herinneringsplekje in te richten met foto’s van de overledene en een kaarsje. Houd er rekening mee dat het verdriet ook op een later tijdstip tot uiting kan komen.
Wil je de persoon met een mentale beperking een laatste groet aan de overledene laten brengen, en vooral: wil de persoon dat zelf ook graag? Bereid dit dan goed voor en leg goed uit wat hij kan verwachten. Benoem daarbij bijvoorbeeld:
Gebruik foto’s, tekeningen, pictogrammen of uitvaartlego bij de toelichting en houd er rekening mee dat hij na deze toelichting toch liever niet aanwezig is.
Ook hier is een goede voorbereiding en voorafgaande informatie essentieel:
De medewerkers van de uitvaartcentra van DELA kunnen ook ondersteuning en tips geven hoe je mensen met een beperking bij een uitvaart kan betrekken. Uitvaartondernemer Koen De Swerdt van DELA Uitvaartcentrum Appeltants in Machelen deelt een recente ervaring: “We verzorgden de uitvaart van één van twee broers die allebei in een instellingen verbleven voor mensen met een mentale beperking. De begeleiders van de instelling kwamen op regelgesprek en de broer mocht mee; hij mocht de kist kiezen. Maar hij kon het allemaal niet bevatten en zijn verdriet was heel intens. Ik heb hem toen één van onze knuffelhartjes toegestopt. ‘Hier is een warm hart voor je’, zei ik. ’Hou het dichtbij en knijp erin telkens je aan je broer denkt. Zo geef je hem telkens een dikke knuffel …’”